Η φυσική του Άι Βασίλη

Πώς καταφέρνουν να πετούν οι τάρανδοι του Άι Βασίλη; Γιατί δεν υπάρχουν δύο όμοιες νιφάδες χιονιού; Οι επιστήμονες επιχειρούν να εξηγήσουν αυτά και άλλα "χριστουγεννιάτικα" μυστήρια και οι απαντήσεις τους είναι απρόσμενες.

Η τεράστια κοιλιά

Γιατί ο Άι Βασίλης είναι τόσο κοιλαράς ώστε να διατρέχει διαρκώς τον κίνδυνο να μη χωρέσει να μπει ή να μείνει σφηνωμένος στην καμινάδα; "Ίσως από γενετική προδιάθεση", αναφέρει ο Στέφαν Μπάρλι, από το πανεπιστήμιο Ροκφέλερ της Ν. Υόρκης. Πάντα παχαίνουμε όταν τρώμε τόσο ώστε να ξεπερνάμε τις ανάγκες μας σε θερμίδες.

Το πλεόνασμα λίπους συσσωρεύεται σε ειδικά κύτταρα: τα λιποκύτταρα. Τα παχύσαρκα άτομα θα πρέπει να έχουν κάποια γονίδια που κρατούν άσβεστη την επιθυμία για τροφή, ακόμα κι όταν το σώμα δεν μπορεί να "κάψει" τις επιπλέον θερμίδες. Μάλλον απ' αυτό πάσχει ο Άι Βασίλης.

Το φύλο και τα κέρατα

Αλίμονο στους ταράνδους που πρέπει να σύρουν το έλκηθρο του Άι Βασίλη. Ιδίως, μάλιστα, αφού πρόκειται για θηλυκούς ταράνδους. Γιατί; Οι τάρανδοι είναι τα μόνα ελαφοειδή των οποίων και τα δύο φύλα διαθέτουν κέρατα. Όμως στους αρσενικούς τα κέρατα πέφτουν ακριβώς την περίοδο των Χριστουγέννων, εξαιτίας μιας ορμονικής αλλαγής που σχετίζεται με το σεξουαλικό τους κύκλο. "Επομένως", υποστηρίζει η Αγγλίδα βιολόγος Καρολίν Ποντ, "αν οι τάρανδοι του Άι Βασίλη δεν είναι θηλυκοί, τότε σίγουρα είναι ευνουχισμένοι αρσενικοί".

Πώς όμως καταφέρνουν και πετούν; Οι γενετιστές ανακάλυψαν την ύπαρξη "γονιδίων-αρχιτεκτόνων", που επιβλέπουν και ρυθμίζουν την κατασκευή όλων των μερών του σώματος. Ο Μάθιου Φρίμαν, από το διάσημο εργαστήριο μοριακής βιολογίας του Κέιμπριτζ (Αγγλία), υποστηρίζει ότι ο Άι Βασίλης θα μπορούσε με τα μαγικά του να ενεργοποιήσει στα έμβρυα των "ταράνδων πτήσης" το γονίδιο που ευθύνεται για την ύπαρξη φτερών αντί πλευρών!

Η τέχνη των κόμπων

Στο ήδη μεγάλο βάρος που σηκώνει το έλκηθρο, πρέπει να προστεθεί κι εκείνο των πολυάριθμων δώρων. Στις ΗΠΑ το 1/6 των καταναλωτικών αγαθών αγοράζονται την περίοδο των Χριστουγέννων.

Στην Αγγλία ξοδεύουν για αγορές δώρων το 4% του ετήσιου εισοδήματος. Οι ανθρωπολόγοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο των χριστουγεννιάτικων δώρων είναι ένας τρόπος επιβεβαίωσης των οικογενειακών αξιών. Κάθε χρόνο ριχνόμαστε σ' ένα μανιώδη αγώνα περιτυλίγματος κουτιών και κατασκευής φιόγκων.

Όμως, με πόσους τρόπους μπορούμε να δέσουμε μια κορδέλα; Ο απλούστερος είναι να σχηματίσουμε ένα δαχτυλίδι, τοποθετώντας τις άκρες της κορδέλας τη μία πάνω στην άλλη. Κατόπιν περνάμε τη μία άκρη μέσα από το δαχτυλίδι που σχηματίσαμε και τη σφίγγουμε.

Έτσι η κορδέλα εφάπτεται σε τρία σημεία. Τον προηγούμενο αιώνα ο Σκοτσέζος μαθηματικός Πίτερ Τάιτ απέδειξε ότι με δέκα διαφορετικά σημεία επαφής μπορούν να πραγματοποιηθούν 165 διαφορετικοί κόμποι. Και οι υπολογιστές μάς αποκάλυψαν ότι μπορούν να πραγματοποιηθούν περισσότεροι από δέκα χιλιάδες κόμποι, όταν υπάρχουν 13 σημεία επαφής της κορδέλας.

Δώρα και υγεία

Το χριστουγεννιάτικο έθιμο της ανταλλαγής δώρων προέρχεται από την προσφορά δώρων εκ μέρους των Μάγων στον Ιησού Χριστό: χρυσός, λιβάνι και μύρα. Αν σήμερα η αξία του χρυσού είναι προφανής δεν ισχύει το ίδιο για τα μύρα και το λιβάνι. Κατά το μακρινό παρελθόν, όμως, αυτές οι ρητίνες είχαν τη φήμη πως διέθεταν θεραπευτικές ιδιότητες και γι' αυτό ήταν περιζήτητες. Σήμερα έχει αποδειχθεί πως τα μύρα έχουν πράγματι  αντιβιοτικές και αναλγητικές ιδιότητες. Όσο για το λιβάνι, το χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι για την επούλωση των πληγών.

Το άστρο της Βηθλεέμ; Δεν υπήρξε ποτέ...

Η Βίβλος διηγείται ότι οι  Μάγοι έφτασαν στη Βηθλεέμ ακολουθώντας ένα λαμπρό άστρο. Ποιο ήταν; Για πρώτη φορά, το 1301, άρχισε να γίνεται λόγος για έναν κομήτη, όταν ο ζωγράφος Τζιότο, αφού παρατήρησε τον κομήτη του Χάλεϊ, τον έβαλε σε μια τοιχογραφία στο παρεκκλήσι των Σκροβένι, στην Πάδουα.

Όμως το αστρονομικό φαινόμενο που είδαν οι Μάγοι, κατά πάσα πιθανότητα δεν ήταν τόσο εντυπωσιακό, διαφορετικά δε θα είχε μείνει απαρατήρητο από το βασιλιά των Εβραίων Ηρώδη. Επιπλέον, ο κομήτης του Χάλεϊ εμφανίστηκε το 12 π.Χ, ενώ οι ιστορικές πηγές εντοπίζουν τη γέννηση του Ιησού μεταξύ 7 και 4 π.Χ.

Σήμερα η πλειοψηφία των αστρονόμων υποστηρίζει ότι το άστρο ή ο κομήτης της Βηθλεέμ δεν υπήρξε ποτέ, αλλά επρόκειτο για μια "συζυγία", δηλαδή για το φαινομενικό πλησίασμα δύο πλανητών κοιταγμένων από τη Γη - πιθανότατα του Δία και του Κρόνου, το 7 π.Χ. Γιατί, τότε, μέσα σε λίγους μόνο μήνες, έδειχναν να έχουν πλησιάσει μεταξύ τους τρεις φορές στον αστερισμό των Ιχθύων.

Έλατα-κλώνοι

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο ανήκει στη βορειοευρωπαϊκή παράδοση, αλλά έχει επικρατήσει και σ' εμάς. Κάθε Δεκέμβριο, η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων στολίζει δέντρο αντί για καραβάκι. Αν όμως ανήκετε στην κατηγορία εκείνων που απεχθάνονται να μαζεύουν βελόνες από το χαλί ή δεν αντέχουν στη θέα ενός μαραμένου έλατου, τότε ετοιμαστείτε για το τέλειο δέντρο του μέλλοντος.

Προϊόν κλωνοποίησης, δε χάνει τις βελόνες του, αντέχει το βάρος των στολιδιών και είναι τέλεια κωνικό. Ο Νταν Κίθλι, από το πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν, αφού κατάφερε να καλλιεργήσει αυτό το έλατο, πήρε ένα μπουμπούκι και το βοήθησε να βλαστήσει με τη βοήθεια ορμονών, με την ελπίδα ότι θα αναπτυχθεί ως τέλειο αντίγραφο του αρχικού φυτού και μ' αυτό τον τρόπο να δημιουργηθούν εκατομμύρια αντίγραφα.

Όμως το έργο του ίσως ξεπεραστεί από τις έρευνες του Τζενς Φιντ, ενός Νεοζηλανδού επιστήμονα, ο οποίος με τις τεχνικές της γενετικής μηχανικής δημιούργησε και καλλιέργησε ένα έλατο "διαγονιδιακό" - φυτό που περιέχει γονίδια ξένα στο είδος του. Είναι απρόσβλητο από τα παράσιτα, δεν πέφτουν οι βελόνες του και μεγαλώνει στο μισό χρόνο.

Μοναδικές νιφάδες

Ένα από τα συνήθη επίθετα για την περιγραφή των Χριστουγέννων είναι "λευκοντυμένα", δηλαδή χιονισμένα, αν κι αυτό δε συμβαίνει πάντα, ούτε καν στις χώρες του χιονιού. Έτσι, το διάσημο γραφείο στοιχημάτων του Ουίλιαμ Χιλ δέχεται κάθε χρόνο στοιχήματα για το πόσο χιόνι θα πέσει την περίοδο των γιορτών.

Στο χιόνι, όμως, δε θα συναντήσετε ποτέ δύο ίδιες μεταξύ τους νιφάδες. Καθεμιά αποτελεί το προϊόν σύνδεσης 100.000.000.000 δις μορίων νερού! "Το να συναντήσουμε δύο ίδιες νιφάδες ισοδυναμεί με το να πετύχουμε στη ρουλέτα τον ίδιο αριθμό από ένα σύνολο εξίσου πιθανών 100.000.000.000 δις αριθμών", εξηγεί ο Γιουτζίν Στάνλεϊ, του πανεπιστημίου της Βοστόνης.

Άρωμα Χριστουγέννων

Υπάρχουν μυρωδιές που ο καθένας μας έχει συνδέσει με τα Χριστούγεννα: μέλι, βανίλια, πορτοκάλι, δεντρολίβανο, δάφνη... Ελάχιστοι όμως υποψιαζόμαστε την ύπαρξη "αιθέριων υποκινητών κατανάλωσης". Σύμφωνα με μια αμερικανική έρευνα, η χρήση κατάλληλων αρωμάτων από τα πολυκαταστήματα οδηγεί ασυνείδητα τους καταναλωτές στο ν' αγοράζουν περισσότερα αγαθά.

Το κέντρο του εγκεφάλου που αναλύει τα οσφρητικά ερεθίσματα βρίσκεται πολύ κοντά στο κέντρο που ευθύνεται για τα συναισθήματα. Τα  χριστουγεννιάτικα αρώματα, λοιπόν, ανασύρουν στον εγκέφαλο των πελατών ευχάριστες αναμνήσεις, δημιουργώντας τους έτσι μια θετική προδιάθεση για ψώνια. Ίσως γι' αυτό τα αγγλικά πολυκαταστήματα Γούλγουερθ "ποτίζουν"  κάθε τέταρτο την ατμόσφαιρα με άρωμα γλυκού κρασιού.

Οι δύο θερμότητες

Πάνω στο στρωμένο τραπέζι δεν μπορεί να λείπουν τα κεριά. Κανείς δε γνωρίζει ποιος και πότε τα επινόησε, ο καθένας μας όμως μένει μαγεμένος από τη φλόγα. Γύρω από το φιτίλι υπάρχει μια σκοτεινή ζώνη που περιβάλλεται από μια πιο φωτεινή κίτρινη.

Τα μόρια του κεριού που εξατμίζονται διασπώνται από τη θερμότητα της σκοτεινής ζώνης, όπου η θερμοκρασία είναι σχετικά χαμηλή (600 βαθμοί Κελσίου). Κατόπιν, τα μόρια αντιδρούν με το οξυγόνο του αέρα και εκπέμπουν ένα κίτρινο φως (εδώ η θερμοκρασία φτάνει στους 1.200 βαθμούς Κελσίου), παράγοντας διοξείδιο του άνθρακα και νερό.

Η εξίσωση της γαλοπούλας

Αν την τελευταία φορά η γαλοπούλα δεν έγινε αρκετά μαλακή όσο θα θέλατε, "μπορεί η τεχνική σας στο ψήσιμο να μην επέτρεψε τη σωστή αλλοίωση της δομής του κολλαγόνου και να μην απέφυγε, παράλληλα, την υπερβολική πήξη των πρωτεϊνών", εξηγεί ο φυσικοχημικός Ρότζερ Χάιφιλντ. Μ' άλλα λόγια, παραβλέψατε τη θερμοδυναμική της γαλοπούλας.

Το αποτέλεσμα του ψησίματος εξαρτάται από τις χημικές αντιδράσεις που συμβαίνουν μέσα στο κρέας. Η θερμότητα μετατρέπει το κολλαγόνο του συνδετικού ιστού σ' ένα είδος ζελατίνης. Αν όμως το ψήσιμο διαρκέσει πολύ, τότε σχηματίζονται νέοι δεσμοί μεταξύ των πρωτεϊνών και το κρέας γίνεται σκληρό. Πώς, λοιπόν, θα υπολογίσουμε το σωστό χρόνο ψησίματος;

Ο Πίτερ Μπάρχαμ, φυσικός στο πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, υποστηρίζει ότι ο απαραίτητος χρόνος είναι κάθε φορά εκείνος που χρειάζεται για να φτάσει στο εσωτερικό της γαλοπούλας στους εβδομήντα βαθμούς Κελσίου. Με τη βοήθεια των νόμων της φυσικής, που περιγράφουν τη μετάδοση της θερμότητας σ' ένα στερεό, ο Μπάρχαμ καθόρισε τον ακριβή χρόνο του τέλειου ψησίματος. Για μικρή γαλοπούλα χρειάζονται σαράντα λεπτά, συν είκοσι για κάθε κιλό βάρους. Για μεγάλη γαλοπούλα χρειάζονται τριάντα λεπτά, συν δεκαπέντε για κάθε κιλό της.

Βασιλόπιτα ή πανετόνε;

Ας έρθουμε τώρα στη γλυκιά παράδοση της βασιλόπιτας. Πώς γίνεται τόσο αφράτη και νόστιμη; Χάρη στη χρονοβόρα προετοιμασία του μείγματος των πρώτων υλών της: μαγιά, αλεύρι, νερό, αμυγδαλόψιχα, αρωματικά κ.λπ. Βέβαια, μιλάμε για την τυπική βασιλόπιτα-τσουρέκι και όχι για τη βασιλόπιτα-κέικ."Η βασική τους διαφορά  αφορά στο διογκωτικό υλικό.

Στη βασιλόπιτα-τσουρέκι είναι η μαγιά, ένα φυσικό διογκωτικό που δημιουργείται από το σακχαρομύκητα sereviziae, ενώ στη βασιλόπιτα-κέικ χρησιμοποιούνται χημικά διογκωτικά ", εξηγεί ο χημικός τροφίμων Μιχάλης Ορεστίδης. Όσο για τη διάσημη και νοστιμότατη -σε περίοπτη θέση στα ελληνικά σούπερ μάρκετ- ιταλική "βασιλόπιτα", το πανετόνε, διαφέρει στο ότι διαθέτει επιπλέον προζύμη ή "ζωντανή" μαγιά. Σ' αυτή οφείλεται ότι το πανετόνε είναι πιο αφράτο και διατηρείται για περισσότερο χρόνο. 

Προπόσεις και προσευχές

Κατά τις χριστουγεννιάτικες γιορτές, η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνεται κατακόρυφα σ' ολόκληρο το δυτικό κόσμο. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες οικογένειες στην Ελλάδα έχουν υιοθετήσει την ευρωπαϊκή συνήθεια να συνοδεύουν με σαμπάνια την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα ή το πανετόνε.

Αυτό το απολαυστικό αναβράζον ποτό καταναλώνεται σε τεράστιες ποσότητες την περίοδο των Χριστουγέννων στην Ευρώπη και στην Αμερική, αλλά ήταν ήδη αγαπητό ποτό των Ρωμαίων. Όμως για αιώνες, η προέλευση των φυσαλίδων του αποτελούσε ένα μυστήριο. Μόνο κατά το 19ο αιώνα ο Λ. Παστέρ ανακάλυψε ότι οι χαρακτηριστικές φυσαλίδες οφείλονται στην παρουσία διοξειδίου του άνθρακα, που παράγεται από τις ζυμώσεις. Κάθε σαμπάνια άξια του ονόματός της, πρέπει να έχει πολυάριθμες, μικρές και ανθεκτικές φυσαλίδες.

Γιατί όμως οι φυσαλίδες φαίνεται να αναβλύζουν από τα τοιχώματα των ποτηριών; Γιατί ενώ το τοίχωμα του ποτηριού μοιάζει απόλυτα λείο, στην πραγματικότητα έχει πάρα πολλές μικροκοιλότητες. Αυτές οι μικροατέλειες λειτουργούν ως "κέντρα αποσυμπίεσης", που απελευθερώνουν το αέριο που υπάρχει στο ποτό. Επιπλέον, οι φυσαλίδες επηρεάζουν τη γεύση του ποτού, αφού "σύρουν" μαζί τους τα αρωματικά μόρια.

Πάνω απ' όλα, τα Χριστούγεννα είναι μια θρησκευτική γιορτή, όμως η συμμετοχή των πιστών στις εκκλησιαστικές τελετές δεν είναι τόσο μεγάλη όσο στην άλλη μεγάλη χριστιανική γιορτή: το Πάσχα. Η μικρή συμμετοχή στη λειτουργία των Χριστουγέννων είναι "δικαιολογημένη", αφού για την ορθόδοξη εκκλησία η σπουδαιότερη γιορτή είναι το Πάσχα.

Αλλά από άποψη ψυχικής υγιεινής, είναι μάλλον αδικαιολόγητη. Αρκετές επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα που πιστεύουν και ακολουθούν συστηματικά τις εκκλησιαστικές λειτουργίες σπανίως νιώθουν κατάθλιψη. Ο Ντέιλ Μάθιους, από την ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Georgetown, μελετώντας 212 έρευνες για τις αιτίες θανάτου και την παράταση του μέσου όρου ζωής σε διάφορες ανθρώπινες ομάδες, ανακάλυψε ότι ο παράγοντας "πίστη" έπαιξε ένα θετικότατο ρόλο στις τρεις από τις τέσσερις περιπτώσεις.

Άραγε πρόκειται για Θεία Πρόνοια ή είναι το αποτέλεσμα μιας ζωής εγκρατούς και απαλλαγμένης από πειρασμούς; Σε κάθε περίπτωση, το θαύμα των Χριστουγέννων θα επαναλαμβάνεται ετησίως και θα συνεχίσει να αναπτερώνει το ηθικό εκατομμυρίων ανθρώπων.

Καλές Γιορτές!